Shkup, 9 janar – Pa qeverisje funksionale të së drejtës, Maqedonia nuk mund të shpresojë për përparim në procesin e integrimeve evropiane, veçanërisht duke pasur parasysh se në grupin e parë “Themelet” pika kyçe është pikërisht kapitulli 23, gjyqësori dhe të drejtat e njeriut. Perceptimi aktual i sistemit gjyqësor maqedonas tregon se ai është plotësisht i deroguar dhe partizuar, institucionet e drejtësisë nuk funksionojnë, thënë thjesht, gjyqësori nuk e kryen funksionin e tij si autoritet i tretë, pra si korrigjues i legjislativit dhe ekzekutivit.
Prandaj nuk duhet të habitemi me besimin jashtëzakonisht të ulët i qytetarëve në sistemin e drejtësisë, i cili tashmë ka rënë nën katër për qind, që është një fakt shkatërrues për një vend.
Duke marrë parasysh të gjitha këto konstatime, zgjidhjet për regullimin e situatës në gjyqësorin maqedonas duhet të jenë gjithëpërfshirëse dhe të bazuara ekskluzivisht në përvojat e demokracive të zhvilluara evropiane dhe botërore.
Pavarësia e gjyqësorit
Është më se e qartë se i gjithë sistemi i drejtësisë është nën kontroll të fortë politik dhe prej tre dekadash funksionon ekskluzivisht si dorë e zgjatur e pushtetit ekzekutiv, pra jo i pavarur. E gjithë kjo është një tregues i fortë i devijimeve të të gjithë strukturës shtetërore, e cila ka devijuar nga drejtimi i krijimit të një shteti juridik demokratik.
Ajo që duhet bërë urgjentisht për të filluar rregullimin e situatës në gjyqësor është lënia mënjanë e politikës dhe pavarësimi i plotë i sistemit gjyqësor. Që kjo të ndodhë, kërkohet zbatim rigoroz i standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare.
- Ka pazare mes partive politike për vende të caktuara, si dhe merita për disa gjëra që janë bërë, pra avancim në karrierë në një gjykatë më të lartë dhe në një gjykatë tjetër. E gjithë kjo është korrupsion dhe ne duhet të përballemi me të gjithë. Nëse nuk e bëjmë këtë, nuk kemi bërë asgjë – thotë Zvonko Davidovic, avokat.
Në atë drejtim është veçanërisht e rëndësishme që të zgjidhen gjyqtarë me integritet, të cilët nuk do t’u mbeten borxhli atyre që i kanë votuar në Kuvend, do të jenë efikas në punën e tyre dhe do të veprojnë ekskluzivisht sipas ligjit. Puna e të gjithë gjyqtarëve duhet të vihet nën kontroll të rreptë, të kontrollohet se sa çështje kanë zgjidhur, si i kanë zgjidhur, të monitorojnë vazhdimisht gjendjen e tyre pasurore dhe të familjes së tyre të ngushtë, të kontrollojnë marrëdhëniet e ndryshme të biznesit dhe nëse konstatohet se gjyqtarët janë të përfshirë në aktivitete korruptive, të shkarkohen menjëherë dhe të japin përgjegjësi
– Ambasadorja amerikane tha se është “e hutuar” nga situata të tilla, por duhet ditur se “konfuzioni” vjen për shkak të sistemit të çrregulluar të vlerave të karrierës dhe avancimit, ndikimeve të jashtme, faktorëve kufizues që nuk i lejojnë profesionistët në drejtësi dhe prokuroritë të dalin në sipërfaqe.
Për fat të keq, e gjithë kjo ka një efekt demotivues, sepse profesionistët e ndërtuar, të dëshmuar dhe të realizuar nuk mund të dalin në plan të parë dhe të kenë mundësi për shkak të sistemit të prishur të vlerave, disa janë larguar, dhe ata që kanë mbetur janë ende të pakënaqur dhe pyetja është se si gjatë do të kenë durim – thotë Vladimir Tufegcic, ish-gjyqtar për një kohë të gjatë në Departamentin për Luftimin e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit, dhe tani një avokat dhe një ekspert i shkëlqyer në çështjen juridike ndërkombëtare për trajtimin e korrupsionit, transmeton Zhurnal nga Nova Makedonija
Një përfundim i tillë të çon në zgjidhjen e vetme, që është kthimi i sistemit të vlerave të karrierës dhe avancimit, si dhe mundësimi i emërimit të profesionistëve që do të përmirësojnë vazhdimisht njohuritë e tyre dhe që nuk do të jenë të prirur ndaj ndikimeve politike.
Prokuroria Publike
Prokuroria Publike duhet të arsyetojë rolin e saj si luftëtarja kryesore kundër krimit dhe korrupsionit në shtet dhe të maksimizojë përpjekjet për drejtësi efektive, veçanërisht kur bëhet fjalë për rastet e korrupsionit të lartë. Prokuroria duhet të veprojë pa dallim, pra të mos jetë mjet për përballjen e çdo pushteti me kundërshtarët politikë, por të veprojë kundër çdokujt që ka shkelur ligjet. Një hap i mirë është vendimi për të emëruar një prokuror special i cili do t’i përkushtohet nismave të paraqitura nga Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit dhe për të përcaktuar në kohën më të shkurtër të mundshme se ku ka akte korrupsioni dhe për të ndjekur menjëherë ngritjen e një rasti, në vend që nismat të përfundojnë në sirtar dhe të mos ketë procedurë.
Ish-kryetari i Gjykatës Supreme, Dane Iliev, konsideron se Prokuroria Publike duhet t’i përgjigjet raporteve që i ka dërguar KSHPK-ja, por edhe të shqyrtojë të gjitha indikacionet për korrupsion, sepse në të kundërtën është normale që të lindë perceptimi publik që nuk vepron me qëllim. Ai beson se një zgjidhje për efikasitet më të madh të PP mund të gjendet vetëm nëse bëhet një konceptim i ri.
- E gjithë kjo duhet të zgjidhet me një ligj të ri për procedurë penale, me një koncept të ri të vetë Prokurorisë Publike, e cila sipas konceptimit aktual nuk është autoritet i pavarur – thekson Iliev.
Sipas tij, duhet të ndryshohet sistematikisht mënyra e funksionimit të Administratës Publike dhe të fuqizohen institucionet që ta bëjnë punën e tyre si duhet.
- Mënyra aktuale e funksionimit lejon që mosndëshkimi të dalë në skenë dhe kjo çon në korrupsion, i cili shumëfishohet shpejt. Për shkak të atij mosndëshkimi ne tani po mbytemi në korrupsion. Ne duhet t’u mundësojmë institucioneve që të bëjnë punën e tyre si duhet. Përqendrimi i gjithçkaje në Shkup, me një Gjykatë Penale, me një Prokurori për luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, e gjithë kjo për momentin është jofunksionale – shpjegon Iliev.
Avokati Davidoviq, nga ana tjetër, beson se PP në të ardhmen duhet të veprojë menjëherë kur të ketë indikacione për veprime të kundërligjshme dhe të mos presë një “pëlqim” nga autoritetet.
- Në momentin kur ka indikacione për një lloj korrupsioni, atëherë duhet të veprohet. Kjo nuk do të thotë se të arrestuarit do të mbajnë përgjegjësi apo do të akuzohen, por duhet të merren masa për të përcaktuar fajësinë apo jo. Duhet të bëhet në momentin kur vjen një zë i tillë, e jo të presim dhe taktizojmë – përfundon Davidovic.
Organet e drejtësisë me integritet
Është veçanërisht e rëndësishme në zgjidhjen e situatës në gjyqësor që organet gjyqësore që vendosin për gjyqtarët dhe prokurorët të udhëhiqen nga njerëz me integritet dhe njohuri të larta, të cilët nuk do t’i nënshtrohen asnjë ndikimi politik dhe që do të vlerësojnë punën e gjyqtarëve dhe prokurorëve ekskluzivisht përmes kritereve ligjore. Vetëm këta persona do të jenë në gjendje të vlerësojnë saktë dhe në mënyrë të paanshme punën e gjyqtarëve, të përcaktojnë nëse ka indikacione se një gjyqtar është i korruptuar dhe nëse konfirmohet, ai të shkarkohet dhe të sanksionohet në përputhje me rrethanat, transmeton Zhurnal.
Roli i Akademisë për Gjyqtarë dhe Prokurorë është të prodhojë personel të ri, i cili do të jetë imun ndaj praktikave të mëparshme që derogonin gjyqësorin, por, për fat të keq, ky institucion ende nuk e ka justifikuar këtë rol. Lulëzon nepotizmi, Akademia mbushet me të afërm të afërm zyrtarësh, duke e bërë të pamundur edhe konkurrencën e stafit cilësor. Zgjidhja për t’i dhënë fund këtij funksionimi të papërgjegjshëm të këtyre institucioneve, të cilat duhet të prodhojnë staf me integritet, është parandalimi i çdo ndikimi politik në konkursin e Akademisë, ngritja e kritereve për pranimin e kandidatëve në nivelin më të lartë dhe identifikimi me kriteret evropiane dhe amerikane dhe që kandidatët të hyjnë vetëm pasi të kenë kaluar filtrat më të rreptë të pranimit, pra të kenë treguar një kapacitet real për të qenë pjesë e sistemit të drejtësisë në vend.
Veçanërisht i rëndësishëm është roli i Këshillit Gjyqësor si autoriteti më i lartë në gjyqësor, i cili, në përputhje me Kushtetutën dhe ligjin, përcaktohet si një autoritet i pavarur që siguron dhe garanton autonominë dhe pavarësinë e gjyqësorit, nëpërmjet kryerjen e funksioneve të saj. Ai duhet të menaxhohet nga personel i dëshmuar që nuk është i përfshirë politikisht dhe që do të vendosë në mënyrë të paanshme dhe profesionale për punën e gjyqtarëve.
Ndërtimi i një sistemi gjyqësor efikas dhe funksional
Në mënyrë që qytetarët të marrin drejtësinë brenda një afati të arsyeshëm, gjykatat dhe gjyqtarët duhet të organizohen në atë mënyrë që çdo gjyqtar të marrë sa më shumë çështje që mund të trajtojë brenda afatit të caktuar. Procedurat e gjata, çështjet e hedhura në sirtarë, duhet t’i përkasin të shkuarës, prandaj nevojitet një riorganizim i ri i gjykatave dhe numri i gjyqtarëve.
Të dhënat tregojnë se Maqedonia është rekordmen evropian për nga numri i gjyqtarëve për banor, pra sipas standardeve evropiane një gjyqtar duhet t’i takojë deri në 9000 banorë, ndërsa në vendin tonë ky numër është një gjyqtar për më pak se 3000 banorë.
Në atë drejtim, është e nevojshme që ndërmjetësimi të luajë një rol më të madh, më saktë që të gjitha çështjet të mos kryhen në gjykatë, por të zgjidhen jashtë gjykatës. Përveç kësaj, duhet të punojë edhe arbitrimi si funksion në vend, gjë që do të lehtësojë gjyqësorin. Në të njëjtën kohë, disa kompetenca duhet t’u kalohen institucioneve të tjera, si noteria dhe shërbimi përmbarimor.
Një gjykatë kushtetuese e respektuar si roje e rendit juridik
Gjykata Kushtetuese konsiderohet si mbrojtësja kryesore e rendit kushtetues dhe shtylla e sistemit juridik të një vendi, transmeton Zhurnal. Është e nevojshme që ky institucion jashtëzakonisht i rëndësishëm të çlirohet nga ndikimet politike përmes të cilave tashmë përcaktohet se cili kandidat do të bëhet gjyqtar kushtetues, pra t’i jepet fund negociatave politike për pozicionin që duhet të vlerësojë kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë, të vendosë për konfliktin e kompetencave të autoriteteve legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore, për të vendosur mbi përgjegjësinë e presidentit dhe, së fundi, por jo më pak e rëndësishme, për të mbrojtur liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit.
Është thelbësore që Gjykata Kushtetuese të jetë gjithmonë në përbërje të plotë dhe jo siç po punon tani në kufirin e një kuorumi, i cili do të lejojë të dëgjohen mendimet e ndryshme të të gjithë gjyqtarëve kushtetues dhe në bazë të tij të ndërtohet një qëndrim mbi një iniciativë.
Gjykata Kushtetuese është korrigjuese e Kuvendit, që është organi më i lartë shtetëror. Pra, nëse Kuvendi miraton ligje antikushtetuese, vetëm Gjykata Kushtetuese mund ta pengojë një veprim të tillë, dhe nga ana tjetër, Gjykata Kushtetuese vendos për disa të drejta dhe liri të njeriut nëse ato cenohen në mënyrë drastike nga një autoritet shtetëror. Qytetarët si shpëtimin e tyre të vetëm e kanë dhe e shikojnë Gjykatën Kushtetuese dhe ky institucion nuk duhet të lejohet të humbasë funksionin e tij bazë.
Kultura politike në Parlament duhet të ngrihet në një nivel shumë më të lartë, deputetët duhet të lënë anash interesat partiake dhe të vendosin në bazë të biografisë së një kandidati të caktuar, pra nëse ai ka kapacitet për të qenë gjyqtar kushtetues. Në parim, këta duhet të jenë gjyqtarë të lartë, të cilët nuk kanë asnjë të metë në karrierën e tyre dhe që kanë treguar me punën e tyre se kanë qenë zbatues të vazhdueshëm të ligjit dhe drejtësisë.
Siç shkruhet në Kushtetutë, gjyqtarët zgjidhen nga radhët e “juristëve të shquar”, por duke qenë se ky term është një normë e shtrirë, që lejon persona që nuk plotësojnë kriteret e nevojshme, zakonisht ushtarë partiakë, të propozohen si kandidatë për gjyqtarë kushtetues. , nëse do të miratohej një ligj për Gjykatën Kushtetuese dhe gjithçka që lidhet me Gjykatën Kushtetuese duhet të nxirret drejtpërdrejt nga Kushtetuta. Në një ligj të ri do të specifikohej saktësisht se çfarë do të thotë avokat i dalluar dhe sa vite përvojë pune duhet të ketë, në mënyrë që gjyqtarë kushtetues të mund të bëhen vetëm njohës të lartë dhe të dëshmuar të ligjit.
- Personi që duhet të mbrojë kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë të jetë i dëshmuar si në profesion ashtu edhe në jetë. Është një punë serioze. Ai duhet të jetë një person që nëse është gjyqtar të ketë pas vetes gjykime të ndryshme, gjykime të rëndësishme që kanë mbetur, një prokuror që është dalluar në punën e tij, jo vetëm në ndjekjen e krimit, por edhe në pranimin se diku është bërë një gabim, edhe nëse tërheq akuzat dhe ka sens për paraburgim, i cili duhet të jetë masë, jo dënim. Dhe mbi të gjitha, ai nuk ka bagazh pas vetes, partiak dhe juridik, ku shumë nga lëndët e tij kanë marrë ngjyrime politike, ose, në anën tjetër, nuk ka punuar sipas udhëzimeve të dikujt – beson avokati Zvonko Davidoviq.
Pa shtet ligjor nuk ka shtet
Padyshim që gjyqësori po përballet me sfidën më të madhe që nga pavarësia e Maqedonisë dhe do të jetë nën vëzhgimin kryesor gjatë gjithë procesit të integrimit evropian. Në këtë moment është më se e sigurt se ka arritur në fund dhe këtë e vërtetojnë edhe sondazhet për besimin në drejtësi.
Viti në vazhdim duhet të jetë viti kur më në fund do të nisin reformat reale në drejtësi, të cilat do ta lejojnë atë përfundimisht të çlirohet nga kufizimet politike dhe të fillojë të veprojë sipas ligjit dhe në interes të qytetarëve dhe shtetit.
Dhe një shtet në të cilin nuk ka shtet ligjor nuk ka të drejtë të quhet shtet, por është thjesht një territor i zakonshëm në të cilin do të vazhdojë të sundojë korrupsioni dhe krimi dhe drejtësia do të mbetet një kategori e paarritshme./Zhurnal.mk